17 सप्टेंबर: मराठवाड्याच्या स्वातंत्र्याचा रणसंग्राम
By तेजराव दांडगे
17 सप्टेंबर: मराठवाड्याच्या स्वातंत्र्याचा रणसंग्राम
15 ऑगस्ट 1947 रोजी भारत स्वतंत्र झाला, पण देशाचा एक मोठा भूभाग निजामांच्या राजवटीखाली होता. निजामाच्या हैदराबाद संस्थानात आजचा मराठवाडा, तेलंगणा आणि कर्नाटकचा काही भाग समाविष्ट होता. निजाम मीर उस्मान अली खान याने स्वतंत्र राहण्याचा निर्णय घेतला, आणि त्यामुळे मराठवाड्यातील जनतेला स्वातंत्र्यासाठी आणखी एका लढाईला सामोरे जावे लागले. हा लढा केवळ राजकीय स्वातंत्र्यासाठी नव्हता, तर तो लोकशाही मूल्यांसाठी आणि मानवी हक्कांसाठी होता.
रझाकारांची क्रूर राजवट
निजामशाहीच्या दडपशाहीचा कळस म्हणजे रझाकारांची निर्मिती. ‘रझाकार’ हा शब्द मूळ अरबी भाषेतील ‘रझाकार’ (رضاکار) या शब्दापासून आला आहे, ज्याचा अर्थ ‘स्वयंसेवक’ असा होतो, परंतु निजामाच्या राजवटीत ही संघटना जुलमी आणि क्रूरतेचे प्रतीक बनली. कासिम रझवीच्या नेतृत्वाखालील ही सशस्त्र संघटना निजामाच्या राजवटीची पाठराखण करत होती. त्यांनी मराठवाड्यात अमानुष अत्याचार केले. गावागावांत जाळून मारहाण करणे, महिलांवर अत्याचार करणे, आणि लोकांची मालमत्ता लुटणे अशा घटना नित्याच्या झाल्या होत्या. रझाकारांनी हिंदू आणि मुस्लिमांमध्ये फूट पाडण्याचा प्रयत्न केला, पण स्वातंत्र्यसैनिकांनी एकोप्याने हा कट हाणून पाडला.
स्वामी रामानंद तीर्थ यांचे नेतृत्व
या परिस्थितीत स्वामी रामानंद तीर्थ यांनी मराठवाड्याच्या जनतेला एकत्र आणले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली हैदराबाद स्टेट काँग्रेसने स्वातंत्र्याचा लढा तीव्र केला. गोविंदभाई श्रॉफ, अनंत भालेराव यांसारख्या नेत्यांनी गावोगावी जाऊन लोकांमध्ये जनजागृती केली. हैदराबाद संस्थानाच्या वेगवेगळ्या भागातून अनेक स्वातंत्र्यसैनिकांनी या लढ्यात उडी घेतली. यात तरुण, वृद्ध, महिला, आणि सामान्य शेतकरीही सहभागी झाले होते.
ऑपरेशन पोलो: निर्णायक क्षण
जनतेवरील अत्याचार वाढतच होते. त्यामुळे, तत्कालीन गृहमंत्री सरदार वल्लभभाई पटेल यांनी निर्णायक कारवाई करण्याचे ठरवले. 13 सप्टेंबर 1948 रोजी भारतीय सैन्याने ‘पोलीस कारवाई’ सुरू केली. ‘ऑपरेशन पोलो’ नावाच्या या कारवाईने निजामाच्या सैन्याला चारी मुंड्या चित केले. भारतीय सैन्याने हैदराबादला वेढा घातला आणि अवघ्या चार दिवसांत, 17 सप्टेंबर 1948 रोजी, निजामाच्या सैन्याने शरणागती पत्करली. अखेर, मराठवाडा निजामाच्या जोखडातून पूर्णपणे मुक्त झाला आणि भारतीय संघराज्यात सामील झाला.
एकतेचा आणि शौर्याचा दिवस
17 सप्टेंबर हा केवळ मराठवाड्याच्या स्वातंत्र्याचा दिवस नाही. हा दिवस आपल्याला मराठवाड्याच्या जनतेच्या त्याग आणि शौर्याची आठवण करून देतो. ज्यांनी स्वातंत्र्यासाठी आपल्या प्राणांची आहुती दिली, त्या सर्व हुतात्म्यांना आदरांजली वाहण्याचा हा दिवस आहे. दरवर्षी हा दिवस ‘मराठवाडा मुक्ती संग्राम दिन’ म्हणून मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. हा दिवस आपल्याला सांगतो की, जेव्हा जनता एकजुटीने उभी राहते, तेव्हा कोणतीही जुलमी राजवट टिकू शकत नाही. हा मराठवाड्याच्या एकतेचा, शौर्याचा आणि आत्मसन्मानाचा दिवस आहे.
सविस्तर माहिती पहा
